03.09.2022. SPACER MIEJSKI – Magiczny świat Chasydów, czy próżno szukać Chasyda na Próżnej?

Opis

≡ Fascynuje Cię magiczny świat chasydów i ortodoxów? Jesteś fanem serialu Unortodox, czy Shtisel? Zastanawia Cię po co Żydom pejsy, jarmułki, chałaty i wystające z koszuli sznurki? Zapraszamy na letni spacer, szlakiem barwnych, warszawskich – chasydzkich opowieści.

W przedwojennej Warszawie mieszkało wielu przedstawicieli dynastii chasydzkich. Na Grzybowie, przy ulicy Twardej, powstawały jak grzyby po deszczu modlitewnie: chasydów z Modrzyc,  Aleksandrowa Łódzkiego, Warki, Radzynia Podlaskiego, czy Góry Kalwarii.  Do dziś przetrwała tylko jedna, na rogu ul. Twardej i Żelaznej, stanowiąca część warszawskiej rezydencji cadyka z Góry Kalwarii Icie Majera Altera.

Każda grupa chasydzka odznaczała się swoimi zwyczajami i specyficznym strojem np. chasydzi z Góry Kalwarii nazywani „górskimi chasydami” nosili wysokie buty z cholewami, uwagę zwracały też futrzane czapki, przypominające współczesny kołpak,  zwane z polska lisiurą lub sztrejmel.

Warszawscy Żydzi w dużej mierze mieszkali w odrębnych enklawach: na Grzybowie – Żydzi polscy,  na Nalewkach i Muranowie – często Żydzi zwani litwakami. Dużym skupiskiem żydowskim była warszawska Praga. Tam też nauczał „gaon”, czyli geniusz myśli – Menachem Ziemba, któremu proponowano nawet, aby został naczelnym rabinem Jerozolimy!

Ale to właśnie na Grzybowie, rezydowała najbardziej religijna część społeczności żydowskiej.  Żydzi zasiedlili Plac Grzybowski, ulicę Próżną i Bagno około roku 1850. A Grzybów, stał się drugą co do wielkości dzielnicą, zamieszkiwaną przez warszawskich Żydów.  Było tu blisko 20 małych modlitewni, a obok siebie sąsiadowały dwie Synagogi – przy Twardej 4 i 6.

Religia wyznaczała sztywne ramy żydowskiego życia, każde odstępstwo od licznych nakazów i zwyczajów, było krytykowane i napiętnowane. Szczególnie w Szabat, czyli cotygodniowe święto. Jak pisał laureat literackiej nagrody Nobla  Isaak Bashevis Singer:

„Na „tych” ulicach prawie w każdym podwórku mieściła się chasydzka sztibł, a na kilka domów przypadała rytualna łaźnia… (…) Chłopcy i młodzi mężczyźni studiujący Torę rzadko kiedy chowali pejsy okręcając je wokół uszu – tutaj nie było takiej potrzeby. Często spotykało się stare, straszliwe zgarbione kobiety w wysokich czepcach z różnokolorowymi wstęgami z atłasu. (…) Te okolice ulubili sobie rabini i cadykowie. Każdy czcigodny rebe, gdy przybywał do Warszawy, zatrzymywał się właśnie tu i tu miał wszelkie wygody”.

Warszawska prasa prawie codziennie rozpisywała się o sensacjach ze świata chasydów.  Tytuły gazet donosiły, że w bejt ha-midraszu cadyka parysowskiego przy ulicy Twardej, chasydzi odurzają się wąchaniem tymianku. Do innej bożnicy wciągnięto brodatego chrześcijanina, myśląc, że złapano dziesiątego Żyda do modlitwy. Informowano o tłumach chasydów żegnających na dworcu, swojego cadyka cudotwórcę, wyruszającego na kuracją do wód:

(…)  smętne czarno-atłasowo przybrane postaci z malowniczymi pejsami uwiją się koło syczącego i prychającego parą parowozu. Szepczą jakieś niesamowite zaklęcia, głaszczą ściany maszyny, rzewnie i z uczuciem je całując. Są to prośby do lokomotywy, aby szczęśliwie dowiozła cudotwórcę na miejsce”.

Taki był właśnie Plac Grzybowski – gdzie mieszały się ze sobą różne światy. W kościele Wszystkich Świętych modlili się katolicy, a kilkadziesiąt metrów dalej sąsiadowały ze sobą domy modlitwy ortodoksyjnych Żydów i jeszcze bardziej ortodoksyjnych chasydów. Świat żydowskiej inteligencji, takiej jak rodzina Prywesów, sąsiadował ze światem prostych ludzi – zarówno Żydów, jak i Polaków.

Plac Grzybowski to miejsce, pod każdym względem, wyjątkowe. Choć usytuowany w samym centrum stolicy, dla wielu pozostaje oazą wytchnienia od otaczającego zgiełku, nie tracąc nic ze swojej wielkomiejskości. Zawieszony pomiędzy różnymi wątkami warszawskiej historii, nawarstwieniami architektonicznymi i grupami społecznymi.

Jest to jeden z najstarszych placów w Warszawie, powstał ponad 350 lat temu i jest pamiątką po jurydyce Grzybów. Od połowy XIX wieku zaczynają osiedlać się w tej okolicy bogate rodziny żydowskie. Jedną z nich była rodzina Prywesów, która handlowała produktami metalowymi. Dom Prywesów przy Placu Grzybowskim 10 ocalał.

„Za dobre uważano ulice położone w południowej części żydowskiej Warszawy: Śliską, Pańską, Grzybowską, Twardą, plac Grzybowski, Gnojną, Krochmalną, Mariańską. Trudno wytłumaczyć dlaczego właśnie ich mieszkańcy uważali się za prawdziwych Warszawiaków. Rzadko tutaj zabłądził Litwak, w szabas chasydzi spacerowali tu w sztrejmlach na głowie, tutaj też mieszkała najpobożniejsza i najbardziej konserwatywna część Żydów warszawskich”.

Zainteresowany? Zapraszamy na spacer po Grzybowie z chasydzkimi opowieściami w tle. Będzie na luzie z przymrużeniem oka, ale ze szczyptą nieszablonowej dawki wiedzy.

≡ Co w rozkładzie:

• Kim są Chasydzi i skąd wzięły się ich dwory.
• Kto to jest Cadyk i co ma z tym wspólnego paszkwil i kwitel.
• Tałes i tfilin, czyli dlaczego Żydzi modlą się z pudełkiem na głowie.
• Szabat, czyli noc rozmnożenia.
• Dlaczego religijnych Żydów w piątki nie boli głowa.
• Co robi religijny Żyd po wyjściu z toalety.
• Którą nogą należy rano wstać, i który but założyć jako pierwszy.
• 100 błogosławieństw i 613 micwot – dzienna dawka pobożności.
• Po co komu kołpak na głowie, a na brodzie pekaesy.
• Kiwać się, czy się nie kiwać? modlitwy, tańce i chasydzkie hulańce.
• Co to jest babiniec.
• Czy kobieta może wystąpić o rozwód – gdy mąż “nie staje”… na wysokości zadania.
• Dlaczego Rabin zabronił w Szabat dłubać w nosie.
• Kim byli Strażnicy Soboty i czego pilnowali.
• Dlaczego po gwoździe chodziło się do Prywesa i gdzie była jego bożnica.
• Czy demonica Lilit mieszkała w Synagodze Nożyków.
• Dlaczego pewien Rebe nie czesał pejsów.
• Kim byli martwi chasydzi i gdzie był ich „pokój zwierzeń”.
• Kto powołał towarzystwo zapobiegania samobójstwom.
• Kto w ramach pokuty rozdawał papier toaletowy w chasydzkim sztiblu. 
• Kim był elegant z Pociejowa, a na kogo krzyczała Rejzla Krzykaczka.
• Gdzie była Bóżnica Seredynów i kto odnalazł w niej skarb.

 

≡ Tego i wiele więcej dowiesz się podczas spaceru po Grzybowie z chasydzkimi opowieściami w tle. Będzie na luzie z przymrużeniem oka, ale ze szczyptą nieszablonowej dawki wiedzy.

 

Chcesz być na bieżąco? Zapisz do naszego newslettera, a nie ominie Cię żadne wydarzenie!

Posłuchaj również naszego podcastu pt: “Dlaczego religijnych Żydów w piątki nie boli głowa”!

 

 

Zapraszamy! To będzie niezła Hucpa!